Karolińska architektura
Architektura karolińska to jeden z nurtów w architekturze przedromańskiej (por. architektura romańska), rozwijający się na terenie Galii (Francja) na przełomie VIII i IX wieku, za panowania dynastii Karolingów. Najwybitniejszy przedstawiciel dynastii, koronowany w 800 roku Karol zwany Wielkim, dążył do odbudowy cesarstwa rzymskiego. Planom politycznym towarzyszyło zainteresowanie kulturą antyczną. Na dworze Karola Wielkiego działali wybitni uczeni jego czasów, władca wspierał program odnowy szkolnictwa, studia językowe, odnowienie i oczyszczenie łaciny starożytnej z późniejszych naleciałości. Pod jego wpływem w klasztornych skryptoriach kopiowano starożytne teksty. Za panowania Karola Wielkiego i jego następców ufundowano wiele nowych budowli. Architekci nawiązywali do dziedzictwa starożytnego Rzymu, architektury bizantyjskiej i wczesnochrześcijańskiej. Według szacunków Johna G. Contreni, badacza architektury karolińskiej, w latach 768-855 wybudowano 27 katedr, przeszło 400 klasztorów oraz ok. 100 królewskich rezydencji.
Architektura karolińska: kościoły
Zestawienie to pokazuje skalę nowych fundacji w architekturze sakralnej. Budowane w okresie renesansu karolińskiego świątynie miały w wielu przypadkach układ bazylikowy z transeptem i trójnawowym zamknięciem wschodnim. Bryły były przysadziste, z wyraźnie zaznaczonymi częściami, nakrytymi osobno dachem. Ponad skrzyżowaniem naw i po bokach chóru wznosiły się niskie, masywne wieże, zwykle na planie czworoboku. Nowością było zastosowanie westwerku. W rozbudowanej części zachodniej bazyliki mieściły się empory. Karolińskie świątynie często miały krypty. We wnętrzu wprowadzono dodatkowe ołtarze umieszczone w absydach. Budowano też obiekty sakralne na planie centralnym. Za jeden z najważniejszych zabytków z okresu karolińskiego uważana jest kaplica pałacowa w Akwizgranie, mieszcząca też grobowiec Karola Wielkiego (por. mauzoleum). Architekt, Odon z Metzu, nadał budowli formę wzorowaną na bizantyjskim kościele San Vitale w Rawennie oraz kościele św. Sergiusza i Bachusa w Konstantynopolu. Jednym z nawiązań do architektury klasycznej jest zastosowanie we wnętrzu porządku korynckiego. Przeszło 20 kolumn to antyczne spolia z Rzymu i Rawenny.
Klasztory
Dla architektury karolińskiej typowe są też rozbudowane założenia klasztorne. Za wzorcowy uważany jest plan założenia klasztornego w Sankt Gallen z ok. 820 roku. Budynkom sakralnym towarzyszą liczne obiekty użytkowe, dzięki czemu klasztor mógł być samowystarczalny. W kompleksie znajdowały się m.in. dwie piekarnie i dwa browary, młyn, stajnie, ogrody warzywne i ogródek z ziołami leczniczymi, pomieszczenia dla chorych i dom dla opata oraz inne obiekty. Wszystkie budowle rozmieszczone były na planie prostokąta na wzór rzymskiego obozu wojskowego. Przykłady budowli z okresu renesansu karolińskiego: kaplica pałacowa w Akwizgranie (792-805), brama klasztoru w Lorsch (ok. 800), rotunda i krypta kościoła św. Michała w Fuldzie (822), kościół św. Justyna we Frankfurcie-Höchst (830), opactwo w Corvey (855)
