Nagroda Chinese Architecture Award została zainicjowana w 2002 roku przez wydawnictwo magazynu „World Architecture”, działające przy Uniwersytecie Tsinghua w Pekinie. Celem jej jest ocena i wybór najciekawszych realizacji autorstwa architektów chińskich i nauczycieli akademickich ze szkół architektonicznych w Chinach, Hongkongu, Makao i na Tajwanie. Wyniki ogłaszane są co dwa lata, a nagroda jest obecnie jedną z najważniejszych w kraju. W skład jury, któremu przewodniczy profesor Wang Lu, redaktor naczelny wydawnictwa, wchodzą wybitni architekci z Chin, w tym laureaci poprzednich edycji oraz zaproszeni architekci zagraniczni. Nagroda promuje architekturę innowacyjną, odnoszącą się do kultury i kontekstu miejsca, reagującą na problemy lokalnych społeczności, a przede wszystkim świeżą i autentyczną. Jej zadaniem, jak to ujął profesor Wang Lu, jest: pobudzanie intelektualnego klimatu chińskiej twórczości architektonicznej, promocja architektonicznej kreacji i wysokiej jakości chińskiego budownictwa, przedstawianie umiejętności, wiedzy i dokonań chińskich architektów, rozwijanie umiejętności percepcji architektury i budowanie szacunku społecznego dla chińskiej twórczości projektowej, a także budowanie wizerunku chińskiej architektury na świecie (Wang Lu, Editorial, "World Architecture", 2/09)
W każdej edycji przyznawane są trzy równorzędne nagrody główne i kilkanaście wyróżnień honorowych. Projekty nagrodzone w 2010 roku tworzą ciekawy, nowy obraz współczesnej architektury chińskiej. Jest on odmienny od wizerunku kreowanego przez światowe media i kojarzonego powszechnie ze spektakularnymi osiągnięciami architektonicznymi związanymi z olimpiadą w 2008 roku, czy też gigantycznymi projektami chińskich firm deweloperskich (na przykład SOHO 1, SOHO 2, SOHO 3 w Pekinie) i architektonicznymi ikonami wielkich miast (na przykład opera w Guangzhou, CCTV w Pekinie, biblioteka i sala koncertowa w Shenzhen), które realizują w Chinach zagraniczni starchitekci: Kengo Kuma, Zaha Hadid, Arata Isozaki, Rem Koolhaas, Steven Holl i inni.
Nagrodzone projekty nie są komercyjnymi budynkami o wielkiej skali. To przeważnie małe obiekty o funkcjach edukacyjnych i kulturalnych, zlokalizowane z dala od wielkich metropolii. Mają własny język i przekaz. Nie naśladują, nie udają. Pomimo wielu różnic, można znaleźć w nich wspólne cechy. Wymieńmy pięć: refleksję nad znaczeniem kulturowym obiektu, świadomość historii; zwrócenie uwagi na realizację potrzeb lokalnych społeczności; osadzenie w kontekście lokalnym – poszukiwanie środków wyrazu i materiałów właściwych dla miejsca i jego historii; świadome tworzenie przestrzeni publicznych; umiejętność formalnego abstrahowania i stosowania współczesnego języka.
Laureaci poprzedniej edycji, rozstrzygniętej w 2008 roku, to architekci młodego i średniego pokolenia prowadzący biura, których projekty zaczynają być dostrzegane w Chinach i za granicą (na przykład URBANUS – Liu Xiaodu, Meng Yan, AZL Atelier Zhanglei – Zhang Lei i Approach Architecture Studio – Liang Jingyu). Jest rzeczą charakterystyczną, że wszystkie nagrodzone poprzednio obiekty zrealizowano z wykorzystaniem – typowej dla chińskiego budownictwa – cegły. Można mówić o renesansie tego tradycyjnego materiału. Cegłę odzyskuje się przy rozbiórkach, przechowuje i używa wielokrotnie. Materiał ten w nagrodzonych pracach traktowany jest nowatorsko, architekci eksperymentują z możliwościami, jakie on daje, eksponują różne wątki, możliwości dekoracyjne i tektoniczne. Jednocześnie omawiane obiekty są próbą poszukiwania skali odpowiadającej tradycyjnej przestrzeni zabudowy mieszkalnej i relacji pomiędzy przestrzenią wewnętrzną i zewnętrzną. Ten typ poszukiwań materiałowych i przestrzennych charakterystyczny jest także dla architektury nienagrodzonego WA Chinese Architecure Award, ale chyba najbardziej znanego na świecie chińskiego artysty i architekta – Ai Wei Wei.
Architektura chińska powoli wychodzi z okresu fascynacji globalizacją i wzorami zagranicznymi, wchodząc w nurt planowania proekologicznego, a także na drogę odzyskiwania utraconych korzeni kulturowych, którą można nazwać „okresem autorefleksji”, tym bardziej, iż osiągnęła już zachodni know-how i powoli współpraca z zagranicznymi architektami przestaje być dla tutejszych projektantów wyzwaniem. Dzięki świadomości błędów popełnionych w związku z raptowną urbanizacją i industrializacją lat poprzednich, zmienia się też w Chinach spojrzenie na miasto. Wzrasta znaczenie historycznego kontekstu, a ocalałe hutongi stają się atrakcjami turystycznymi i modnymi dzielnicami artystów. Ponadto Chiny zaczynają kierować swoją uwagę na tworzenie miast ekologicznych, rozwijanych w myśl zasad zrównoważonego rozwoju. Przykładem mogą być projekty Dongtan pod Szanghajem i Tianjin-eco city. Symptomatyczne jest też promocyjne hasło wystawy Expo 2010 w Szanghaju Better City, Better Life.
W Polsce ani skala, ani prędkość obecnych ekonomicznych zmian i wiążących się z tym urbanistycznych procesów, nie uprawniają do bezpośredniego porównania ich z tymi, które zachodzą w Chinach. Jednak warto Chiny obserwować i wyciągać wnioski. Wielkość gospodarki tego kraju pozwala na tworzenie eksperymentalnych miejskich projektów ekologicznych; polskich miast nie stać na tak radykalne przedsięwzięcia. Jednak, na co wskazują nagrody WA 2010, obok tych wielkich i ambitnych inwestycji, powstają obiekty o małej skali, za to o dużym ładunku kulturowym. I nurt ten stanie się wkrótce, jak sądzę, najciekawszym polem nowoczesnej i eksperymentalnej architektury chińskiej.
Błędem byłoby niezauważenie chińskich doświadczeń w dziedzinie dużych urbanistycznych projektów proekologicznych, jednak równie dotkliwe byłoby przeoczenie tego, że wielkoskalowy „architektoniczny globalizm” przemija i że najciekawsze eksperymenty przeprowadzać można na własnym poletku znanej lokalnie, ale nie do końca rozpoznanej i przetrawionej współcześnie tradycji. Pięć wymienionych wyżej cech, które charakteryzują projekty nagrodzone Chińską Nagrodą Architektoniczną WA 2010, z powodzeniem mogłoby stanowić wytyczne kierunku poszukiwań indywidualnego, wyrastającego z lokalnej tradycji, a zarazem współczesnego wyrazu architektury w Polsce.
