Attyka

Attyka to element zwieńczenia bryły budynku. Może mieć różne formy, od prostej ścianki, przez balustradę, rząd sterczyn, aż po skomplikowane i rzeźbiarsko ukształtowane formy, charakterystyczne zwłaszcza dla architektury polskiego renesansu i manieryzmu. Choć attyka miała pewne znaczenie użytkowe, jako przegroda chroniąca pobliskie budynki przed ogniem w razie pożaru, jej podstawowym zadaniem było ozdabianie budynku.  Podstawowe formy attyki: pełna – starożytność, średniowieczeażurowa – renesans i barokgrzebieniowa, czyli polska – manieryzmuskokowa, schodkowa – klasycyzmAttyka w architekturze starożytnej Grecji i Rzymu miała dość proste formy. Zwykle była ścianką pozbawioną dekoracji architektonicznej, niekiedy pokrywały ją płaskorzeźby, dekoracja malarska, albo ryte w kamieniu napisy (por. antefiksy – dekoracje na krawędziach dachu). W średniowieczu attyka była rzadko spotykanym elementem dekoracji architektonicznych. Nieliczne przykłady to najczęściej attyki pełne, zwykle ślepe ściany zdobione blendami; niekiedy ażurowe. Attyka na powrót stała się popularna w architekturze renesansu. Szczególnie rozbudowane formy przyjęła w Europie Środkowej. Stosowana była dla zamaskowania typowych dla architektury północnej spadzistych dachów, estetycznie trudnych do pogodzenia z bryłami renesansowymi, ale praktycznych. Za attyką skrywać się mogła pokryta dachówką spadzista połać dachu, po której dobrze spływała deszczówka czy zsuwał się śnieg. Ze względu na bardziej suchy i cieplejszy klimat takie rozwiązanie nie było potrzebne na południu Europy, we Włoszech w architekturze rensansowej i barokowej najczęściej stosowana była attyka balustradowa. 

Attyka w architekturze polskiej

Najbardziej interesujące formy przyjęła attyka w Rzeczpospolitej, na ziemiach czeskich i na Śląsku. Uznawana jest za element charakterystyczny dla polskiej architektury, stąd wykorzystywano ją później w próbach utworzenia stylu narodowego. Środkowoeuropejska attyka ozdabiała dachy rezydencji, zamków, miejskich ratuszów a także kamienic. Rzadziej znajdowała się w budynkach sakralnych; niekiedy kościołach, częściej murowanych synagogach. Za klasyczne przykłady polskiej attyki należą zdobienia krakowskich sukiennic czy ratusza w Sandomierzu. Manierystyczna attyka polska składała się najczęściej z cokołu oraz grzebienia, zwanego też koronką, z szeregiem zębów. Najbardziej rozbudowane formy miały attyki manierystyczne, zdobiące np. kamienicę Przybyłów w Kazimierzu Dolnym. Cokół jest wysoki, rozbudowany, ozdobiony m.in. rzędem nisz, wolutami, medalionami, ornamentem geometrycznym i floralnym. Nad fryzem wznosi się rząd zębów o różnych formach: tralek, cokołów i innych elementów. W dekoracji architektonicznej mogą się także pojawiać inne elementy, między innymi hermy, wazy, tralki, spływy wolutowe, obeliski i inne.  Dla architektury Śląska charakterystyczna jest odmiana attyki o bardziej oszczędnej dekoracji, ze zwieńczeniami o formach geometrycznych – wycinków koła lub tzw. jaskółczego ogona. Attyka pojawiała się także w realizacjach tzw. stylu narodowego, a także w obiektach socrealistycznych, od warszawskiego Pałacu Kultury i Nauki, przez budowle Nowej Huty, po zabudowę Katowic.