Baptysterium
Baptysterium – w chrześcijańskiej architekturze sakralnej budowla albo wydzielone pomieszczenie, w którym odbywa się obrzęd chrztu. W najwcześniejszym etapie chrześcijaństwa chrztu udzielano przez zanurzenie w wodach rzeki czy sadzawki. Rozpowszechnienie chrześcijaństwa na terenie imperium rzymskiego wiązało się z wykształceniem nowych form obrzędu, zapewne odbywającego się także w domach – miejscach modlitwy. Najstarsze zachowane baptysterium odkryte zostało w Dura Europos nad Eufratem (obecnie Syria). Znajduje się ono w tzw. domu chrześcijan i jest stosunkowo niewielkim (7x3 metry), polichromowanym pomieszczeniem z basenem chrzcielnym ujętym w aediculę. W IV stuleciu baptysteria były zazwyczaj niedużymi salami przylegającymi do głównej bryły kościoła, choć po edykcie mediolańskim zaczęto też wznosić większe, wolnostojące budynki. Dopiero na przełomie IV i V stulecia ustaliły się formy architektoniczne baptysterium. Choć początkowo stosowany był plan prostokąta, stopniowo jako najwłaściwszy został przyjęty plan centralny, przede wszystkim plan regularnego ośmioboku i koła, niekiedy dwunastokąta. Wnętrze zazwyczaj było jednoprzestrzenne, pozbawione podziałów. Budowle te nawiązywały do wzorów antycznych, w tym mauzoleów. Wolnostojące baptysteria budowano przede wszystkim na terenie obecnych Włoch od drugiej połowy IV do XIII wieku (Mediolan, Florencja, Piza i in). Zazwyczaj powstawały przy większych kościołach, przede wszystkim katedrach, od strony zachodniej. W innych krajach takie rozwiązanie stosowano rzadko, w Polsce nie było spotykane. Centrum baptysterium jest piscina, wypełniony wodą basen, w którym zanurzano lub polewano wodą osoby przystępujące do chrztu. Kiedy forma chrztu zmieniła się i niepotrzebne stały się zbiorniki-sadzawki (zastąpione przez chrzcielnice), zaprzestano budowy kolejnych baptysteriów. Baptysteria: bazylika św. Jana na Lateranie w Rzymie, baptysterium przy katedrze we Florencji, Baptysterium Ortodoksów w Rawennie, ośmioboczne baptysterium z absydą w Pridraga (Chorwacja)
