Bazylika
Bazylika to w chrześcijańskiej architekturze sakralnej typ świątyni z wieloma nawami. Nawa główna jest wyższa niż nawy boczne i zaopatrzona w rząd okien nad dachami naw bocznych – w przeciwieństwie do kościoła halowego. Kościół podobny do bazyliki, ale pozbawiony takich okien nazywany jest pseudobazyliką; nawa główna oświetlona jest w nim tylko pośrednio, przez okna w nawach bocznych.
Bazylika antyczna
Wzorzec dla chrześcijańskiej bazyliki przygotowała architektura starożytnej Grecji. Pierwotnie budynek ten nie miał zresztą funkcji sakralnych. Tak nazywała się miejsce posiedzeń sądu w starożytnych Atenach. W Rzymie bazylika pełniła funkcję hali targowo-sądowej. Najstarszym przykładem takiego budynku jest Basilica Porcia w Rzymie, wzniesiona ok. 185 r. p.n.e.W rzymskim imperium przynajmniej od czasów cesarza Augusta bazyliki budowano właściwie we wszystkich miastach. Z reguły znajdowały się przy miejskich placach - forach. Mogły to być budynki jedno- lub wielonawowe. Wznoszono je na planie prostokąta. W zależności od lokalnych potrzeb mogły być odkryte, budowano obiekty parterowe lub piętrowe, częstym elementem była apsyda. Ze względu na położenie wejścia wyróżnia się bazyliki orientalne z wejściem lub wejściami umieszczonymi na dłuższych bokach, a także bazyliki greckie z wejściem na jednym z krótszych boków i absydą na wprost wejścia, na osi podłużnej budynku. W antycznej architekturze rzymskiej ten sam termin oznacza również największą, reprezentacyjną salę w willi. Rzymscy arystokraci przyjmowali tam swoich klientów.
Bazylika chrześcijańska
Młode chrześcijaństwo starało się zdystansować od religii grecko-rzymskiej. Był to zapewne jeden z powodów, dla których niechętnie wykorzystywano typ świątyni antycznej. Zadecydowały jednak zapewne względy praktyczne. Świątynia grecka czy rzymska była sanktuarium bóstwa, z zasady dostępnym dla nielicznych. Najważniejsze uroczystości odbywały się na wolnym powietrzu. Religia chrześcijańska wymagała budynków, w których mogłaby gromadzić się cała społeczność. We wnętrzach modlono się, odczytywano ewangelie. Odpowiednio obszerne i wygodne dla dużych zgromadzeń były właśnie bazyliki. Układ wnętrza odzwierciedlał świeckie funkcje dawnego budynku – absyda, w której początkowo urzędował sędzia, zyskała tron biskupi. Dawna hala targowa stała się prototypem świątyni wczesnochrześcijańskiej stosowanym w całym imperium od czasów Konstantyna. W IV stuleciu wprowadzona została drewnianą pochyłą więźbę dachową otwartą lub oddzieloną drewnianym stropem. Typowa bazylika wczesnochrześcijańska ma układ podłużny. Bryła podzielony jest na nawę główną i nawy boczne. Liczba naw bocznych może sięgać nawet sześciu, po trzy z każdego boku. Nawy mogą być oddzielone ścianami, filarami albo słupami podtrzymującymi dach. Pierwsze bazyliki z transeptem zbudowano w Rzymie i Konstantynopolu w II połowie IV wieku i rozwiązanie to było we wczesnej architekturze chrześcijańskiej przyjęte. Front budynku zajmował narteks, a samą bryłę z reguły poprzedzał dziedziniec – atrium, otoczony krużgankami. Na środku atrium znajdowała się studnia lub sadzawka, kantharos (por. baptysterium). W architekturze chrześcijańskiej schemat bazyliki był wzbogacany o dodatkowe elementy, takie jak chór, wieże, empory, triforium, westwerk czy dodatkowe kaplice.
Bazylika – hierarchia kościołów
Bazyliką nazywa się także każdy kościół, niezależnie od formy architektonicznej, który jest siedzibą dostojników kościoła katolickiego, takich jak biskup czy arcybiskup. Hierarchia świątyń katolickich wyróżnia bazyliki większe (także arcybazylika), bazyliki mniejsze, kościoły archikatedralne, kościoły katedralne, kolegiackie, parafialne oraz rektorskie. Bazylika większa podlega bezpośrednio Watykanowi, znajduje się w niej tron i tzw. ołtarz papieski, przy którym msze odprawiać może tylko papież lub upoważniony przez niego kapłan. Bazylika mniejsza to honorowo wyróżnione miejsce kultu czy zabytkowa świątynia. Przykłady bazylik: bazylika św. Piotra na Watykanie, bazylika św. Jana na Lateranie, bazylika św. Marka w Wenecji. Artykuły w ArchiramieNowa wieża kościoła na Świętym Krzyżu>>Najwyższe kościoły świata>>
