Brutalizm
Brutalizm to jeden z nurtów modernizmu w architekturze XX wieku. Ukształtował się w końcu lat 40. XX wieku, rozwijał się do połowy lat 70. XX wieku. Nazwa utworzona została od francuskiego określenia surowego betonu z jego charakterystyczną powierzchnią, béton brut, terminu wykorzystywanego przez Le Corbusiera. Architekt wykorzystywał różnorodne faktury szalowanego betonu, traktując niejednolitą powierzchnię jako zaletę, a nie wadę. Brytyjski krytyk architektury Reyner Banham utworzył na tej podstawie termin „brutalizm”, opisujący nowy styl we współczesnej architekturze. Nowe określenie rozpropagowane zostało przez architektów Alison i Petera Smithsonów. Charakterystyczne dla prądu były surowość brył, wykorzystanie surowego, nie przesłoniętego tynkiem betonu na elewacjach i we wnętrzach, zachowanie śladów po szalunku i chropowatej powierzchni materiału. Bryły budynków są w związku z tym zazwyczaj optycznie ciężkie, surowe w wyrazie, monumentalne, architekci podkreślają elementy strukturalne i funkcjonalne obiektów. Niekiedy takie części budynku jak klatki schodowe czy korytarze wyprowadzone są poza główną bryłę, a cała forma ma rzeźbiarski charakter. Kierunek uważany jest za reakcję na styl międzynarodowy i typowe dla modernizmu estetyczne, białe bryły budynków, chłodne w wyrazie i pozbawione indywidualności. Za ojca tego kierunku w architekturze XX wieku uważany jest Le Corbusier, projektant m.in. Jednostki Mieszkalnej z 1952 roku (Unité d'Habitation). Na rozwój brutalizmu wpłynął również minimalizm Miesa van der Rohe.Do najwcześniej zrealizowanych przykładów brutalizmu należy szkoła w Hunstanton w Anglii projektu Petera i Alison Smithsonów w 1949. Architekci wyeksponowali stalową konstrukcję bryły, podobnie jak belki stropowe i przewody instalacyjne.W latach 50. brutalizm zyskał popularność, w stylu tym wznoszono budynki mieszkalne i gmachy rządowe, zarówno w Europie Zachodniej (Wielka Brytania, Francja), jak i w krajach bloku wschodniego (Czechosłowacja, Bułgaria, ZSRR). Przedstawiciele kierunku: Ernő Goldfinger (Balfron Tower i Trellick Tower), Paul Rudolph, Ralph Rapson, Walter Netsch, Clorindo Testa i inni.
Brutalizm w Polsce
Za jeden z najlepszych przykładów brutalizmu w Polsce uważany był budynek dworca kolejowego w Katowicach ze słynnymi „kielichami”, wyburzony w latach 2010-2011 mimo sprzeciwu wielu przedstawicieli środowiska architektonicznego - więcej o katowickim dworcu >>. Do zachowanych obiektów należy Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki” w Krakowie.
