Chałupa
Chałupa, w zależności od regionu nazywana także chatą, checzą, chyżą, izbą, to chłopski dom, typowa budowla architektury wernakularnej. Chałupy budowano z tanich, lokalnie dostępnych materiałów. W Polsce najczęściej były drewniane, czasem wznoszone w technice muru pruskiego, rzadziej murowane.Drewniane chałupy budowano używając różnych technik. Jedną z najbardziej popularnych, a zarazem najstarszych (po słupowej) była konstrukcja wieńcowa z belkami łączonymi na obłap albo tzw. rybi ogon. W drugiej połowie XIX wieku i później stosowano też konstrukcję sumikowo-łątkową.Budynek przekrywano najczęściej dachem cztero- lub dwuspadowym, ewentualnie naczółkowym, zwykle stromym i wysokim. Jako pokrycie dachu służył w zależności od regionu najczęściej gont, wiór drewniany lub strzecha, na Podkarpaciu dranice. Ściany chałup w wielu regionach bielono wapnem, niekiedy malowano, dekorowano ornamentem roślinnym albo geometrycznym. Budynek mogły też zdobić dekoracyjnie rozwiązane elementy konstrukcji, wykonywane przez cieślów śparogi, pazdury, zakończenia belek. Najbardziej efektowne przykłady chałup znane są z Podhala (inspiracja stylu zakopiańskiego ), okolic Krakowa i Łowicza, Kurpiów.
Chałupa – wnętrze
Wnętrze chałupy składa się najczęściej z trzech izb. Głównym pomieszczeniem jest czarna izba z piecem – miejsce pracy, snu, jedzenia itd. Pieca pozbawione były prymitywne kurne chaty. Izba biała, czyli świetlica jest pomieszczeniem reprezentacyjnym, służącym celom mieszkaniowym. Na co dzień bywała nieużywanym przez mieszkańców, wykorzystywano ją tylko przy szczególnych okazjach. Obie izby oddzielała sień. Dodatkowym pomieszczeniem mogła być komora – magazyn i spiżarnia, z reguły pozbawiona okien, połączona z resztą domu wąskim wejściem. W domach zamożnych gospodarzy mogła znajdować się wydzielona sypialnia w alkierzu. Niekiedy przed wejściem budowano podcienia, czasem sień w przybudówce. W niektórych regionach pod jednym dachem mieściła się część mieszkalna i gospodarcza, pomieszczenia dla zwierząt. W zależności od układu pomieszczeń, rozróżnia się chałupy wąskofrontowe, z jedną izbą mieszkalną pośrodku, pomiędzy sienią i komorą, oraz chałupy szerokofrontowe, mające co najmniej dwie izby mieszkalne. Drugi rodzaj rozpowszechnił się szerzej w XIX wieku. Podłoga była najczęściej glinianym klepiskiem albo polepą, w bogatszych domach układano podłogę z desek. Dominujące na wsi jeszcze w latach powojennych chałupy stały się rzadkością w latach 70. XX wieku. Wiele starszych budynków w trakcie remontów „modernizowano”, zastępując strzechę np. eternitem.
