Katakumby to ogólna nazwa podziemnych cmentarzy, przede wszystkim wczesnochrześcijańskich i antycznych. Cmentarze takie mają postać systemu korytarzy, wzdłuż których wydrążone były komory określane jako cubicula. W ścianach korytarzy znajdowały się prostokątne nisze loculi w których składano zmarłych. Największe systemy katakumb miały kilka poziomów i skomplikowany, nieregularny plan. Rozbudowywano je przez wiele pokoleń dla pomieszczenia kolejnych grobowców. Za jeden z pierwszych chrześcijańskich cmentarzy uważane są  Katakumby Kaliksta ma korytarze o łącznej długości około 20 kilometrów, w niektórych miejscach sięgającymi 30 metrów głębokości i pięciu kondygnacji. Inne korytarze położone są płytko pod ziemią, nawet na głębokości ok. 3 metrów. Liczba zmarłych pochowanych w tych katakumbach szacowana jest nawet na 500 000.

Katakumby znane były już Etruskom, powszechnie kojarzy się je jednak ze starożytnym i wczesnochrześcijańskim Rzymem. W stolicy imperium podziemne nekropolie zaczęto zakładać w I wieku. Termin katakumby wywodzi się od nazwy cmentarza przy Via Appia w Rzymie. W miejscu tym pierwotnie wydobywano tuf wulkaniczny. Miękką skałę łatwo było wydobywać i drążyć w niej korytarze.
Podziemny system pomieszczeń został zaadaptowany na cmentarz między innymi ze względu na zakaz chowania zmarłych w obrębie murów miejskich.
W katakumbach zachowały się przykłady sztuki wczesnochrześcijańskiej.
W średniowieczu rzymskie katakumby nie były używane i popadły w zapomnienie, wzrost zainteresowania i prace badawcze rozpoczęły się w XVI wieku.

Katakumby na świecie

Termin katakumby bywa używany w odniesieniu do wszelkich podziemnych cmentarzy. Za jeden z najsłynniejszych przykładów uchodzi podziemna nekropolia Paryża. Założona na miejscu dawnych kamieniołomów wapienia ma ok. 50 km korytarzy, wykorzystywanych jako cmentarz od XVIII wieku. Podziemne cmentarze znajdują się też m.in. w Londynie, Edynburgu, Aleksandrii egipskiej (katakumby Kaum asz-Szukafa), Neapolu i w innych miastach. Niekiedy katakumbami nazywa się też podziemne kompleksy korytarzy nie pełniące funkcji sepulkralnych (katakumby odeskie o korytarzach liczących przeszło 2000 km).

Powiązane hasła: kolumbarium, mauzoleum