Łuk triumfalny to charakterystyczny dla architektury starożytnego Rzymu rodzaj pomnika w formie monumentalnej bramy.

Łuk w starożytnym Rzymie

Rzymski łuk miał postać bramy o jednej, dwóch lub trzech arkadach. Prześwity ujęte były w obramienia w postaci kolumn, półkolumn lub pilastrów, na nich z kolei znajdowało się belkowanie, wyżej attyka z odpowiednią inskrypcją, a na szczycie często jeszcze pomnik w postaci kwadrygi wiozącej tryumfatora. Wieńczące łuk figury nie zachowały się do dziś, choć przetrwało kilkadziesiąt rzymskich pomników. Wyraźnie zaznaczone łuki przejazdów wspierały się na ozdobnych impostach.
Łuki mogły mieć bogatą dekorację rzeźbiarską i architektoniczną, a dodatkowo tablice z inskrypcjami. Budowle wnoszono z cegły lub kamienia i pokrywano kamienną, najczęściej marmurową okładziną.
Łuki nie musiały być powiązane z istniejącymi budynkami, zwykle lokowano je nad drogami.
Wzorem dla łuku były etruskie bramy.

Funkcja łuków

Łuk triumfalny upamiętniał zwycięskich wodzów rzymskich, nagrodzonych najbardziej pożądanym wyróżnieniem, tryumfem. Uhonorowni w ten sposób wodzowie mieli prawo do uroczystego wjazdu do Rzymu, a przejazd pod symboliczną bramą był szczytowym momentem tego pochodu. Rytuał tryumfu był ściśle określony, podobnie jak wymagane warunki – między innymi określona była minimalna liczba zabitych przeciwników w jednej bitwie (5000), zaś wojna musiała wiązać się ze zdobyciem całkiem nowych ziem. Ograniczało to liczbę wodzów, którzy zdobyli wyróżnienie. W okresie cesarstwa prawo do tryumfów mieli jedynie imperatorzy.

Łuk nowożytny

Opisy tryumfów były znane w epoce nowożytnej dzięki dziełom rzymskich pisarzy, zachowane były też dziesiątki antycznych łuków. Wznoszono zatem tymczasowe i stałe łuki tryumfalne. Motyw wykorzystywany był jako element dekoracji fasady, jako pomnik, stał się też wzorem dla wielu nastaw ołtarzowych. Szczególną popularnością cieszył się w klasycyzmie.

Przykłady łuków tryumfalnych starożytnych: łuk Tytusa w Rzymie, łuk Konstantyna w Rzymie, łuk Septymiusza Sewera w Rzymie, łuk Hadriana w Atenach
Łuki tryumfalne nowożytne i współczesne: Porte Saint-Denis w Paryżu (1672), Budynek Sztabu Generalnego w Sankt Petersburgu, Rosja (1828),  Monumento a la Revolución, miasto Meksyk (1938), łuk w Pyongyang w Korei Północnej (1982)

Więcej informacji
Ciechanowicz J., Rzym, ludzie i budowle, Warszawa 1987
Zaho M., Imago triumphalis: the function and significance of triumphal imagery for Italian Renaissance rulers, 2004