Oficyna, z łacińskiego officina - warsztat, to budynek pozbawiony bezpośredniego dostępu do ulicy, usytuowany w głębi podwórza; także skrzydło pałacu lub dworu, albo odrębny, służebny budynek wchodzący w skład większego kompleksu.
Termin w pierwotnym, dosłownym znaczeniu (warsztat) nie występuje. Wciąż używane jest jako określenie przedsiębiorstwa zajmującego się produkcją książek (oficyna wydawnicza).

Oficyna – pałac

W założeniach pałacowych oficyną nazywano skrzydło, albo osobny budynek towarzyszący głównemu. Oficyny mieściły pomieszczenia gospodarcze, takie jak kuchnia, pralnia, pomieszczenia dla służby, magazyny i inne. Służebne funkcje budynku znajdowały odbicie w uproszczonej dekoracji architektonicznej, skromniejszej niż w głównym budynku. Oficyny budowano zwykle na planie prostokąta.

Oficyna – kamienica

W zabudowie miast, przede wszystkim XIX i początku XX wieku oficynami nazywano boczne skrzydła czynszowych kamienic, a także budynki umieszczone po bokach podwórza. Na parterze wielu z nich mieściły się warsztaty czy punkty usługowe. Kolejne kondygnacje zajmowały mieszkania. Z reguły miały one mniejszą powierzchnię i były skromniejsze niż mieszkania w głównej części kamienicy, niższy był również czynsz. Okna w wielu budynkach wychodziły na podwórko-studnię, w rezultacie wnętrza były zwykle niedoświetlone. Budynki oficyn wznoszono często z tanich materiałów, np. muru pruskiego, a kondygnacje były niższe niż w głównym budynku.
Niedostateczna wentylacja i brak światła, zbyt duże zagęszczenie mieszkańców, złe warunki higieniczne były od schyłku XIX wieku krytykowane jako szkodliwe dla zdrowia. Architekci modernizmu postulowali przebudowę miast i likwidację oficyn w ich ówczesnej formie. W wielu miastach zniszczonych podczas II wojny światowej oficyn nie odbudowywano.

Powiązane hasła: blok, insula, kamienica, wielka płyta