Piramidy egipskie, monumentalne grobowce wznoszone w starożytnym Egipcie w okresie Starego i Średniego Państwa, począwszy od XXVII wieku p.n.e. Znane jest ok. 120 obiektów tego rodzaju, zachowanych w różnym stopniu. Pierwsze budowle tego typu to piramidy schodkowe, przypominające ustawione jedna na drugiej mastaby. Za budowniczego jednego z pierwszych obiektów tego rodzaju, czyli piramidy Dżesera, uważany jest Imhotep, wezyr, czczony w Nowym Państwie jako bóg – opiekun budowniczych. Wzniesiona w Sakkara piramida, składała się z sześciu mastab ustawionych jedna na drugiej.

Etapem przejściowym była tzw. piramida łamana. Do dziś zachowała się tylko piramida króla Snofru w Dahszur. Bryła ma charakterystyczny zarys, ze zmianą kąta nachylenia ścian bocznych.  

Następnie budować zaczęto piramidy w formie regularnego ostrosłupa z kwadratową podstawą. Największe piramidy w historii Egiptu powstały w miejscowości Giza na obrzeżach Kairu dla kolejnych faraonów Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Największa jest piramida Cheopsa, uznawana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego, której budowa zakończyła się ok. 2560 roku p.n.e. Bok czworobocznej podstawy ma 227 metrów, wysokość wynosi 147 metrów. Piramida Chefrena ma 138, zaś Mykerinosa 62 metry wysokości. Trzy budowle wzniesiono z kamiennych bloków lokalnego kamienia. Bloki te pokryto następnie okładziną w postaci grubych płyt jasnego wapienia. Okładzina została następnie wygładzona. Zwieńczeniem budowli był tzw. piramidion.
We wnętrzu znajdowały się korytarze i komory grobowe z bogato dekorowanymi ścianami. Oprócz sarkofagu, sale mieściły także przedmioty mające służyć zmarłemu w życiu pozagrobowym, od jedzenia, broni, rydwanów, po figurki przedstawiające służących i barki.

Trzy wielkie piramidy otoczone były przez nekropolie z mniejszymi mauzoleami oraz przez budowle o funkcji pomocniczej: świątynie, rampy do opuszczania świętej barki na wody Nilu i inne obiekty. Przy piramidzie Cheopsa znajduje się Wielki Sfinks, uznawany za jeden z symboli Egiptu. Monumentalna rzeźba powstała ze znalezionej na miejscu skały, uzupełnionej i ukształtowanej tak, by przypominała mitycznego sfinksa, lwa z ludzką głową.
Piramidy późniejszych władców, nie dysponujących już tak dużymi funduszami były mniejsze, budowane z gorszych materiałów i mniej trwałe. Za jedną z takich późnych przykładów uchodzi odkryty w 2008 roku grobowiec królowej Seszseszet, który pierwotnie mierzył 14 metrów wysokości. Kolejni faraonowie zrezygnowali z budowy piramid, a ich ciała składano w ukrytych grobowcach wykutych w skałach.
Dawni autorzy widzieli w piramidach pomnik tyranii, uznając, że budowane były przez niewolników. Nowsze badania wykazały, że budowniczymi byli opłacani robotnicy, a same prace prowadzono poza okresem intensywnych prac rolnych.

Na piramidach starożytnego Egiptu wzorowane są budowle grobowe w Meroe (por. architektura meroicka).

Powiązane hasła: architektura starożytnego Egiptu, mastaba, świątynia egipska, piramidy w Ameryce

Więcej informacji
Grimal N., A History of Ancient Egypt, Oxford 1994
Lipińska J.,W cieniu piramid, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003
Michałowski K., Nie tylko piramidy. Sztuka dawnego Egiptu, 1966
Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, 1974
Michałowski K., Piramidy i mastaby, 1972
Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, 2004
Schneider Th., Leksykon faraonów, Warszawa-Kraków 2001