Urbanistyka to nauka o planowaniu miast, osiedli i terenów zagospodarowanych, badająca ich historię, rodzaje, funkcjonowanie i problemy związane z organizacją przestrzeni miejskiej. Zadania urbanistyki obejmują organizowanie przestrzeni w związku z istniejącymi obiektami i funkcjami, a także z przewidywanymi kierunkami rozwoju.
Jej praktycznym zastosowaniem jest przygotowywanie optymalnych planów, ograniczających konflikty między użytkownikami miasta i negatywny wpływ na środowisko, usprawniającymi komunikację i wykorzystanie zasobów, poprawiających komfort mieszkańców.

Pochodzenie nazwy

Termin urbanistyka w obecnym znaczeniu używany jest od niewiele ponad 100 lat. Jako jeden z pierwszych zastosował go Ildefons Cerdà, projektant geometrycznego układu dzielnicy Eixample w Barcelonie, a zarazem autor Ogólnej Teorii Urbanizacji (1867). Termin pochodzi od łacińskiego słowa „urbs”, czyli miasto (w domyśle – Rzym). Sama dyscyplina była jednak znana już w starożytności.

Urbanistyka starożytna i współczesna

Starannie zaplanowane miasta z siecią ulic, wyodrębnionymi dzielnicami świątyń i miejskimi fortyfikacjami powstawały już w państwie babilońskim i Persji ok. VII w. p.n.e. Jeszcze starsze były miasta cywilizacji doliny Indusu, przede wszystkim Mohendżo Daro. To tajemnicze miasto o powierzchni przeszło 250 ha założone zostało prawdopodobnie w III tysiącleciu p.n.e., dysponowało starannie zaplanowaną siecią kanalizacyjną i wodną.
W miastach starożytnej Grecji w okresie hellenistycznym stosowano tzw. siatkę hippodamejską. Ten regularny układ został następnie przejęty przez budowniczych nowych miast w imperium rzymskim.
Wraz z kresem kultury antycznej nastąpił też upadek dużych miast. W średniowiecznej Europie dominowały niewielkie ośrodki miejskie z siecią nieregularnych uliczek.
Powrót zainteresowania antyczna urbanistyką nastąpił w renesansie. Fascynacja geometrią i planowaniem miast zaowocowała projektami miast idealnych. Próbą zrealizowania takiej koncepcji było założenie Zamościa zgodnie z planem przygotowanym przez Bernardo Morando.
W baroku nastąpił rozkwit urbanistyki, rozbudowywano i przebudowywano stare miasta. Powstawały wielkie założenia pałacowe z Wersalem na czele. W XVII i XVIII wieku powstawały także nowe ośrodki. Dwa spośród nich, Petersburg i Waszyngton, były nowymi stolicami swoich państw, budowano je zatem angażując znaczne środki i działając na dużym obszarze.

Wiek XIX przyniósł bezprecedensową pod względem skali migrację do miast, ich gwałtowną rozbudowę i powstanie szeregu nowych problemów związanych z przeludnieniem, problemami komunikacyjnymi, zanieczyszczeniem. Gęsto zabudowane centra przebudowywano, jednym z najgłośniejszych przedsięwzięć tego rodzaju była wielka przebudowa Paryża według projektu E.G. Haussmanna.
We urbanistyce XX wieku ważną rolę odegrały idee modernizmu, propagowane m.in. przez Le Corbusiera.


Powiązane hasła: nowy urbanizm, urban sprawl,