Od kilku lat termin „dziedzictwo” coraz częściej pojawia się w wypowiedziach samorządowców i lokalnych działaczy, zwykle w towarzystwie słów „szansa”, „rozwój”, „turystyka”. Przeszłość i tradycje kulturalne postrzegane bywają niekiedy jako panaceum, umożliwiające gospodarczy rozwój. Entuzjaści tej drogi rozwoju przywołują wybrane przykłady miejscowości znanych ze swojego dziedzictwa.
Wydana nakładem Międzynarodowego Centrum Kultury książka „Planowanie dziedzictwa” przedstawia temat w znacznie szerszym kontekście. Gregory Ashworth, autor publikacji zajmuje się heritologią od lat 70. XX wieku. Związany z Uniwersytetem Groningen badacz analizuje między innymi miejską turystykę, ekonomię, planowanie miast i marketing, a przede wszystkim ich wzajemne wpływy. „Planowanie dziedzictwa” to zbiór tekstów dotyczących zarówno definicji, jak i praktycznych aspektów zarządzania dziedzictwem i osiągania założonych celów.
Już na początku autor stawia granice między ochroną, konserwacją i dziedzictwem, pojęciami niejednokrotnie traktowanymi jako synonimy. W dalszym toku pracy wskazuje szereg niejasnych sformułowań i nieporozumień, utrudniających praktyczne wykorzystanie dziedzictwa.
Gregory Ashworth wiele uwagi poświęca zarządzaniu przeszłością, udzielając przy tym ścisłych wskazówek.
(…) Przepis na udane zarządzanie przeszłością lub przynajmniej na uniknięcie klęski w tej kwestii musi obejmować wszystkie z wymienionych tutaj założeń.
- Po pierwsze, konieczna jest wiedza o tym, co się w tej dziedzinie robi, gdyż dziedzictwo polega na współczesnym użytkowaniu przeszłości, a nie na ochronie pozornie utrwalonego dorobku, którego nie wolno w żaden sposób zmieniać.
- Po drugie, przeszłość tę się kwestionuje – i każdy użytek historyczny będzie naruszał inne sposoby użytkowania przeszłości (…)
- Po trzecie, turystyka jest niesłychanie selektywna. Turysta konsumuje swoje dziedzictwo, nie zaś nasze, dla własnej rozrywki. Nie robi tego po to, by dawać nam polityczne uzasadnienie naszego istnienia, ani po to, aby nas wspierać ekonomicznie.
- Po czwarte, nasza przeszłość może być dzielona i sprzedawana za granicą jak każde inne surowce i to, czy będziemy z tego mieli zyski na miejscu (gospodarcze czy polityczne – wszystko jedno), zależy od tego, czy potrafimy ową przeszłością skutecznie zarządzać i czy gospodarka lokalna sprawnie reaguje na takie możliwości. Oznacza to, że oprócz infrastruktury i bazy handlowej, które są w stanie spełniać zapotrzebowania turystyki, muszą też istnieć silne władze publiczne z wyraźnie określonymi celami dla społeczności, działające w ramach skutecznych struktur organizacyjnych oraz na podstawie szerokiego wachlarza środków finansowych i prawnych.
Jeśli nasze miasta są w stanie spełnić te podstawowe wymogi, to droga wolna! Jeśli nie, to strategia oparta na turystyce nie tylko poniesie klęskę, ale też może się okazać szkodliwa dla miasta…
W kolejnych tekstach autor analizuje różne aspekty funkcjonowania miasta, zajmując się m.in. relacjami między zabudową, użytkownikami i działalnością handlową, a ofertą sklepów i oczekiwaniami turystów. Na tej podstawie wskazuje, które branże mogą liczyć na sukces w historycznych dzielnicach starych miast, a które rodzaje usług zapewne okażą się nieopłacalne w danych warunkach.
Co równie ważne, uderza w rozpowszechnione przekonania dotyczące dziedzictwa, stawiając pod znakiem zapytania wiele spraw uznawanych za oczywiste. Choćby z tego powodu warto sięgnąć po publikację MCK. Czytelnik nie może się jednak spodziewać w pełni uporządkowanego wykładu. Na „Planowanie dziedzictwa...” złożyły się bowiem teksty z ostatniego ćwierćwiecza, publikowane dotąd oddzielnie. Nic więc dziwnego, że w tekście powraca wiele wątków, a poszczególne teksty zazębiają się. Pomocny jest podział materiału na dwie części, „Paradygmaty i paradoksy planowania przeszłości” oraz „Jak zarządzać dziedzictwem”.
Na uwagę zasługuje też szata graficzna, prosta i klarowna, ułatwiająca czytanie. Wśród poważnych opracowań naukowych wyróżnia tom także śmiało dobrany kolor okładki. Projekt przygotował Kuba Sowiński.
W serii Heritologia ukazały się dotąd trzy tomy: Ku nowej filozofii dziedzictwa (2012) Andrzeja Tomaszewskiego; Pokusa miejsca. Przeszłość i przyszłość miast (2013) Josepha Rykwerta, O istocie dziedzictwa europejskiego – rozważania (2013) Krzysztofa Kowalskiego.
Gregory Ashworth, „Planowanie dziedzictwa”
Tłumaczenie: Marta Duda-Gryc
Wydawca: Międzynarodowe Centrum Kultury
Seria: Heritologia (tom IV)
Projekt graficzny: Kuba Sowiński
Redakcja: Jacek Purchla
Rok wydania: 2015
Format: 17,5 × 21 cm
Liczba stron: 316
Gregory Ashworth, „Planowanie dziedzictwa”
