Wszechobecny liberalizm i brak dominującego trendu architektonicznego idealnie wpisuje się w zjawisko zrównoważonego rozwoju, które stawia za cel uporządkowanie przestrzeni publicznej i zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności, z uwzględnieniem terenów zielonych. W zasadzie jedyne co można brać za pewnik myśląc o współczesnej architekturze, to zastosowanie najnowszych technologii i materiałów („świętą trójcę” tworzą beton, szkło i aluminium). Wyścig form trwa w Europie już od kilku dekad, ale dopiero pod koniec lat 90. ubiegłego wieku nieco wyraźniej odznaczyło się kilka nurtów.
Architektura współczesna w Europie
W erze starchitektów, czyli znanych na cały świat projektantów, zacierają się granice między poszczególnymi stylami. Prym wiodą neo- i postmoderniści, projektujący na masową skalę budynki, które są dość charakterystyczne i jednolite w formie. W opozycji do Stanów Zjednoczonych czy krajów Bliskiego Wschodu, w kontekście Starego Kontynentu coraz rzadziej mówi się o designie wielkoformatowym, czyli przede wszystkim wieżowcach. Czołowym twórcą postmodernizmu jest urodzony w Łodzi, w rodzinie polskich Żydów, Daniel Libeskind, autor m.in. City Life w Mediolanie, ale też warszawskiego drapacza chmur Złota 44.
Innym nurtem jest high-tech, czyli „architektura przyszłości”, która dość jednoznacznie kojarzy się z science-fiction i charakteryzuje się wyeksponowaniem konstrukcji i ciągów komunikacyjnych. Do prekursorów zaliczani są Norman Foster, Richard Rogers i Renzo Piano, projektanci m.in. paryskiego Centrum Pompidou czy 30 St Mary Axe w Londynie.
Z kolei kontynuatorzy surrealistycznych wizji Antoniego Gaudíego znajdują dziś upust dla swoich ambicji w dekonstruktywizmie i blobitekturze. To futurystyczne kierunki zacierające granice między architekturą a rzeźbą, stawiające wygląd ponad funkcjonalność. Bloby (ang. kropla, kleks) nazywane są architekturą organiczną, za przykład mogą posłużyć projekty Rema Koolhaasa czy Kunsthaus w Grazu Petera Cooka i Colina Fourniera. Również nad Wisłą styl ten staje się coraz bardziej popularny, czego dowodem budowane właśnie OVO we Wrocławiu. Mówiąc zaś o dekonstruktywizmie, nazywanym architekturą „uporządkowanego chaosu”, na myśl przychodzą nazwiska Franka Ghery’ego (Tańczący Dom w Pradze, Muzeum Guggenheima w Bilbao) i Zahy Hadid (skocznia narciarska Bergisel w Innsbruku).
Galeria handlowa w rzeźni, sala wystawowa w kopalni
Tworzenie futurystycznych projektów od podstaw to jedno, ale coraz popularniejsza staje się rewaloryzacja już istniejących obiektów, będąca często elementem składowym rewitalizacji większych obszarów historycznych czy poprzemysłowych. Wzorowym przykładem jest Zagłębie Ruhry, konkretnie Essen, gdzie z okazji nadania miastu tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2010 teren dawnej kopalni przekształcono w ośrodek kulturalny. Polski odpowiednik Zagłębia Ruhry to bez wątpienia Muzeum Śląskie, zbudowane na terenie dawnej kopalni w Katowicach.
Na nowo zagospodarowane będą też tereny, które zajmowała stara elektrownia Battersea w Londynie. Już wkrótce staną się one nowoczesną przestrzenią biurowo-handlowo-mieszkaniową. Także i w Polsce jedna z dawnych elektrowni uległa gruntownej rewaloryzacji i przekształceniu w krakowski Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora „Cricoteka”. Nad zabytkowym budynkiem wznosi się nowoczesna, stalowo-betonowa rama. Niemalże vis a vis „Cricoteki” znajduje się Galeria Kazimierz, której część mieści się w pomieszczeniach dawnej rzeźni. Centra handlowe urządzone w nietypowych miejscach to zresztą w naszym kraju temat chętnie realizowany: Manufaktura w Łodzi powstała na terenie XIX-wiecznej fabryki płótna, a poznański Stary Browar zajmuje, jak sama nazwa wskazuje, teren nieistniejącego już browaru Huggerów.
Kraków stolicą rewitalizacji?
Idealnym przykładem miasta, gdzie obiekty odzyskują swój dawny blask, jednocześnie zyskując nową funkcję, jest wspomniany Kraków. Nowoczesne rozwiązania muszą korespondować z zabytkową zabudową Starego Miasta wpisanego na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO.
Kraków to miasto o najwyższych wartościach historycznych, kulturowych, urbanistycznych i kompozycyjnych. Nowo powstające obiekty w tym rejonie muszą charakteryzować się wysoką jakością architektury – mówi architekt Agnieszka Bobrowska. Wśród udanych realizacji wymienia m.in. Pawilon Wyspiańskiego, który powstał na niezagospodarowanej działce, idealnie komponując się ze stojącą obok kamienicą. Podobnie „sklejony” z innym budynkiem jest też Małopolski Ogród Sztuki, gdzie niegdyś mieściły się magazyny teatralne, a jeszcze wcześniej – ujeżdżalnia koni.
W ostatnich latach jednym z najbardziej znanych przykładów rewaloryzacji obiektów zabytkowych jest apartamentowiec Angel Wawel, kompleks, na który składa się dawny klasztor sióstr koletek i XIX-wieczna kaplica, będąca częścią Towarzystwa Dobroczynności, zdobiona polichromiami Jana Bukowskiego, a obecnie przekształcana w najdroższy penthouse w Polsce. Z zabytkową zabudową komponuje się nowoczesna w formie część Angel Wawel, zaprojektowana przez znanego architekta Amiego Szmelcmana.
Odrestaurowana część kaplicy już teraz zachwyca, ale dopiero całość inwestycji przyniesie oczekiwany efekt - zapowiada Magdalena Jaroszewska, architekt wnętrz Angel Wawel. Ukończenie projektu planowane jest na połowę roku.
Wypada cieszyć się z udanych rewaloryzacji w naszym kraju, których owoce wcale nie odstają od futurystycznych, projektowanych „od podstaw” inwestycji. Zwłaszcza przykłady Krakowa i Łodzi napawają optymizmem i sprawiają, że nie tylko Warszawa postrzegana jest jako nowoczesne polskie miasto na mapie Europy.
Łukasz Pytko
